برای ساخت و ایجاد سازه‌‌ای محکم و مقاوم، عوامل زیادی وجود دارند که باید در نظر گرفته شوند. طراحی و اجرای فونداسیون یا بنیاد هر سازه یکی از مهمترین و پیچیده‌‌ترین عواملی است که باید از همان ابتدای هر پروژه ساختمانی مورد توجه بسیار قرار گیرد. هر گونه تصمیم گیری اشتباه در ایجاد فونداسیون، خسارات و طبعات جبران ناپذیری را به دنبال خواهد داشت، چرا که فونداسیون بعد از آن که ایجاد شد قابل تعمیر و اصلاح نیست.
یکی از اساسی‌ترین جوانب ایجاد یک فونداسیون مستحکم کاربرد خاموت در بتنهای آرمه (ستونها و تیرهای بتنی مسلح شده با میلگرد) است؛ اما معنی خاموت چیست؟ کار خاموت چیست؟ وظیفه خاموت در بتن چیست؟ نقش خاموت در تیرها چیست؟ و خاموت آماده چیست؟ ازجمله سؤالاتی هستند که ممکن است ذهن شما را به خود مشغول کرده باشند. با ما در این مقاله همراه باشید تا به این سؤالات و بسیاری از سؤالات دیگری که ممکن است در ذهن داشته باشید پاسخ دهیم.
خاموت در حقیقت نوعی میلگرد است که برای تقویت استحکام سازه در مقابل نیروهای برشی و پیچشی خم شده میشود. به طور کلی دو نوع میلگرد در پروژههای ساختمانی برای جبران مقاومت کششی پایین بتن، مورد استفاده قرار میگیرد:
میلگردهایی که به صورت طولی در راستای تیرها و ستونهای بتنی مورد استفاده قرار میگیرند را میلگرد طولی مینامند. در مقابل میلگردهایی که در راستای عرض تیرها و ستونهای بتنی به صورت عمود بر میلگردهای طولی مورد استفاده قرار میگیرند را میلگرد عرضی مینامند. لازم به ذکر است میلگردهای عرضی بیشتر با نام خاموت شناخته می‌شوند.
شاید برای شما سؤال پیش آمده باشد که وظیفه خاموت چیست؟ در ادامه به این سؤال و دیگر سوالات مشابه پاسخ داده شده است؛ در واقع خاموت (میلگرد عرضی) به یک نوع میلگرد خم شده اشاره دارد که مقاطع طولی در ستونها و تیرهای بتنی مسلح شده را در بر گرفته و محکم در کنار هم نگه‌می‌‌دارد.
دلیل اصلی کاربرد خاموت (میلگرد عرضی) در بتنهای آرمه این است که میلگردهای طولی به تنهایی قادر به تحمل نیروهای کششی (هنگام وقوع زلزله) نیستند؛ خاموت‌ها در افزایش مقاومت سازه در برابر این گونه نیروها (نیروهای پیچشی و برشی) نقش کلیدی و به سزایی دارند.
هنگامی که خاموت در ستونهای بتنی مورد استفاده قرار میگیرد، نقش تکیه‌‌گاه جانبی را برای میلگردهای طولی ایفا کرده و از کمانش آنها (پیچش) جلوگیری می‌کند. از طرف دیگر، هنگامی که خاموت در تیر مورد استفاده قرار میگیرد، وظیفه مقابله با نیروهای برشی را بر عهده دارد.
دیگر وظایف خاموت عبارتند از:
خاموت در اشکال و انواع مختلف و برای مقاصد گوناگون ساخته و تولید میشود. در ادامه قصد داریم به بررسی انواع خاموت‌ها، کاربرد میلگرد خاموت و وظیفه هر کدام از آنها بپردازیم. همانطور که در بالا اشاره شد، خاموت دارای انواع مختلفی است که بر حسب نیاز ممکن است یک یا چند نمونه از آن در پروژههای ساختمانی استفاده شود. اگر خاموت بر اساس سطح مقطع متغیر ستونهای بتنی، تعداد میلگردهای طولی به کار برده شده در ستونهای بتنی و یا میزان ظرفیت حمل بار توسط ستونهای بتنی طراحی و تولید شود به دو دسته تقسیم میشود:
خاموتهای مارپیچ در مقایسه با خاموتهای پهلویی، اجازه انعطاف‌پذیری بیشتری به ستون بتنی میدهند و به طور کارآمدتری میلگردهای طولی را در بر میگیرند. علاوه بر این خاموتهای مارپیچ مقاومت پیچشی ستون بتنی را افزایش میدهند. از لحاظ توزیع یکنواخت بار، خاموتهای مارپیچ در مقایسه با خاموتهای پهلویی گزینه مناسب‌‌تری هستند.
خاموت های پهلویی (مربعی یا مستطیل شکل) بسته به سطح مقطع ستون و تعداد میلگردهای طولی می‌‌توانند به صورت 2 شاخه، 4 شاخه، 6 شاخه و … در ستونها به کار روند. در زیر میتوانید دو نمونه از خاموتهای پهلویی برای تعداد مختلف میلگردهای طولی را مشاهده کنید:
در شکل سمت چپ فاصله بین هر خاموت کمتر از 150 میلی‌متر است و در شکل سمت راست فاصله بین هر خاموت بیشتر از 150 میلی‌متر است که در این حالت از 2 خاموت ضربدری برای استحکام بیشتر استفاده‌شده است.
اگر بخواهیم از لحاظ شکل ظاهری دسته بندی کنیم، دو نوع هستند:
این خاموت علاوه بر برش قادر به تحمل پیچش نیز می باشد. اگر تیرهای بتنی برای مقابله با میزان قابل توجهی از پیچش اجرا شده باشد، کاربرد خاموتهای تنگ – باز جایز نیست و باید در عوض از خاموت های تنگ – بسته بهره برد.
خود به سه نوع تک شاخه (قلاب)، دو شاخه (رکابی) و چند شاخه تقسیم بندی میشود. معمولا در تیرهای بتنی برای مقابله با نیروهای برشی در مکان‌هایی که تأثیر پیچش ناچیز است مورد استفاده قرار میگیرد. خاموتهای U شکل (رکابی) در طرفی از تیرهای بتنی که احتمال وقوع ترک‌های برشی وجود دارد، مورد استفاده قرار میگیرند.
تفاوت خاموت ساده و مهندسی همانطور که در تصویر بالا مشاهده کردید، در نوع خم آنهاست! خاموتهای مهندسی دارای خم 45 یا 135 درجه هستند. (عموما مربع یا مستطیلی شکل است)
خاموت ساده دارای خم قائم (90 درجه) و عموماً مربی شکل است. این خاموت توسط اهرم و با دست به راحتی تولید میشود. این محصول در ایران از پر کاربردترین نوع خاموت در پروژههای ساختمانی است.
یک نکته بسیار مهم در رابطه با کاربرد خاموت ساده و مهندسی
خاموت ساده یا همان خاموتهای 90 درجه در برابر نیروهای وارده شده در اثر زلزله مقامت چندانی ندارند و می‌‌توانند به راحتی باز شوند؛ بنابراین، در صورت بروز زلزله شدید، ستونهای بتنی که در آنها از خاموتهای 90 درجه استفاده شده است می‌‌تواند به راحتی تخریب شده و فرو بریزد.
اما خاموتهای مهندسی یا همان 45 درجه، بتن را در بین میلگردها به شدت محبوس کرده و به آن اجازه نمی‌دهد، فرو بریزد؛ شاید در بسیاری از پروژههای ساختمانی اجرا شده در ایران مد نظر قرار داده نشود و پیمانکاران یا در اثر بی اطلاعی و یا سختی اجرای خاموتهای 45 درجه، ترجیح میدهند که از خاموتهای 90 درجه استفاده کنند.
اگر بخواهیم خاموت‌ها را بر اساس فناوری تولید دسته بندی کنیم، پنج نوع هستند:
| نوع خاموت | فناوری تولید | توضیحات |
| مارپیچ | CNC | ساخته شده توسط دستگاه‌های CNC |
| ربات | CNC | مانند خاموت مارپیچ با این تفاوت که در کنار آن یک مربع وجود دارد |
| مدور | CNC | جدیدترین نوع خاموت، به شکل حلقه‌های بسته دارای استحکام و مقاومت بالا |
| سنتی | دست و اهرم | توسط اهرم و دست (سنتی) ساخته می‌شوند و اغلب شکل مربعی دارند |
| معمولی | دست | شبیه به خاموتهای سنتی و توسط کارگران در محل پروژه ساخته می‌شوند |
جمع‌بندی
مقاومت بتن در برابر نیروهای کششی بسیار پایین است. کاربرد خاموت (میلگردهای عرضی) و میلگردهای طولی برای تقویت بتن در برابر نیروهای کششی و جلوگیری از فروپاشی ستون و تیرهای از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. بر حسب نیاز پروژه مورد نظر و تشخیص مهندسین مربوط یک یا چند نوع از خاموتهای معرفی شده در بالا ممکن است مورد استفاده قرار گیرند. همواره به یاد داشته باشید که انتخاب خاموت و میلگرد نامناسب می‌‌تواند مقاومت و استحکام سازه را به کلی در هم بریزد و در نتیجه فاجعه‌ای غیر قابل جبران به وجود بیاورد. جهت مشاهده قیمت خاموت به سایت مرکزآهن مراجعه کنید.